Các yếu tố thúc đẩy chính
Dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) từ Trung Quốc vào ASEAN đã tăng vọt, đặc biệt trong các lĩnh vực tăng trưởng cao như xe điện (EV), chất bán dẫn và năng lượng tái tạo. Điều này đánh dấu sự thay đổi mạnh mẽ so với thời kỳ trước năm 2018 khi các khoản đầu tư của Trung Quốc chủ yếu tập trung vào bất động sản và dịch vụ tài chính.
Theo ông Mark Greeven, Giáo sư về đổi mới quản lý và là Trưởng khoa Châu Á tại Viện Phát triển Quản lý (IMD), sự thay đổi chiến lược này phù hợp với xu hướng chung của các công ty Trung Quốc đang thúc đẩy mở rộng ra nước ngoài.
"Chẳng hạn, Singapore đã chứng kiến sự hiện diện ngày càng tăng của các thương hiệu thực phẩm và đồ uống Trung Quốc, một xu hướng được thúc đẩy bởi sự tương đồng về văn hóa của quốc gia này và dân số người Hoa đông đảo", ông Mark Greeven cho biết.
Sự định hướng lại chiến lược của Trung Quốc không chỉ đa dạng hóa danh mục đầu tư của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới trong khu vực mà còn củng cố vị thế của ASEAN là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc.
Theo dữ liệu do Tổng cục Hải quan Trung Quốc, thương mại giữa Trung Quốc và các nước ASEAN đã đạt mức đáng kinh ngạc, khoảng 6,3 nghìn tỷ nhân dân tệ (1,2 nghìn tỷ đô la Singapore) trong 11 tháng đầu năm 2024, tăng gần 9% so với cùng kỳ năm trước.
Trong đó, xuất khẩu của Trung Quốc sang ASEAN chiếm 3,7 nghìn tỷ nhân dân tệ, tăng 12,7% so với cùng kỳ năm trước, trong khi nhập khẩu từ ASEAN đạt 2,6 nghìn tỷ nhân dân tệ, tăng 3% so với cùng kỳ năm trước.
Phần lớn sự gia tăng FDI là do Trung Quốc tăng cường quan hệ kinh tế với ASEAN. Điều này diễn ra trong bối cảnh có sự thay đổi chiến lược trong những năm gần đây khi các công ty Trung Quốc tìm cách giảm rủi ro trước căng thẳng thương mại với Hoa Kỳ.
Các chuyên gia dự đoán rằng xu hướng này có khả năng sẽ tiếp tục, với các lĩnh vực như xe điện, chất bán dẫn và năng lượng tái tạo trong các thị trường ASEAN-6 gồm Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam, những quốc gia đang nhận được sự quan tâm lớn từ các nhà đầu tư Trung Quốc.
Về thương mại, Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN kể từ năm 2009, trong khi ASEAN đã vươn lên trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc kể từ khi vượt qua Liên minh châu Âu vào năm 2020.
Trước khi căng thẳng thương mại Mỹ-Trung nổ ra vào năm 2018, đầu tư của Trung Quốc vào ASEAN chủ yếu tập trung vào bất động sản và dịch vụ tài chính. Tuy nhiên, xu hướng này đã thay đổi đáng kể, với FDI trong lĩnh vực sản xuất tăng trưởng ấn tượng 33% hàng năm từ năm 2020 đến năm 2023, đạt 6 tỷ đô la Mỹ vào năm 2023.
Ông Nithin Chandra, đối tác quản lý khu vực Đông Nam Á tại công ty tư vấn quản lý Kearney chỉ ra, theo dữ liệu từ Ban thư ký ASEAN, tổng FDI từ Trung Quốc vào ASEAN đã tăng đều đặn, đạt tổng cộng 17,6 tỷ đô la Mỹ vào năm 2023.
Các chuyên gia chỉ ra một số yếu tố thúc đẩy sự tăng trưởng FDI của Trung Quốc vào ASEAN, bao gồm tầng lớp trung lưu đang phát triển nhanh và ngày càng giàu có của khu vực; nhu cầu ngày càng tăng đối với chủ nghĩa tiêu dùng kỹ thuật số; và lực lượng lao động lớn, có tay nghề ngày càng cao.
"Những thế mạnh này định vị ASEAN là nơi có vị thế tốt để thu hút FDI", ông Johnny Lim, đối tác tại công ty luật Reed Smith cho biết.
Đồng quan điểm, ông Chandra cho biết thêm rằng khu vực này cũng là một trung tâm sản xuất hấp dẫn được hỗ trợ bởi các yếu tố cơ bản vững chắc, chẳng hạn như khả năng tiếp cận nguyên liệu thô và các chính sách thương mại thuận lợi. Hơn nữa, khu vực thương mại tự do ASEAN-Trung Quốc sẽ được nâng cấp vào năm 2025, tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực mới như nền kinh tế kỹ thuật số và nền kinh tế xanh.
Ông Lim nhấn mạnh đến năng lượng tái tạo và sạch, cũng như EV và lưu trữ năng lượng trong số các lĩnh vực được khu vực này quan tâm.
Một ví dụ nổi bật về đầu tư mới của Trung Quốc vào ASEAN là trong chuỗi cung ứng và sản xuất EV. Ví dụ, gã khổng lồ xe điện Trung Quốc BYD đã đầu tư 490 triệu USD để thành lập nhà máy xe điện đầu tiên tại Đông Nam Á, đặt tại Thái Lan.
Nếu mức thuế đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc được thực hiện, các nhà sản xuất có cơ sở tại Trung Quốc có thể đẩy nhanh việc di dời cơ sở sản xuất của họ sang các nước ASEAN, như một phần của chiến lược “Trung Quốc + 1". Tuy nhiên, điều này có thể dẫn đến sự giám sát chặt chẽ hơn từ Mỹ, dẫn đến bất ổn và căng thẳng trong thương mại.
Chuyên gia Greeven của IMD dự đoán sẽ có sự thay đổi trong cơ cấu đầu tư ra khỏi Trung Quốc, trong đó tùy thuộc vào lĩnh vực, có thể có sự phân bổ sang Hoa Kỳ hoặc Châu Âu. Trong khi các quốc gia gần Trung Quốc có khả năng sẽ thấy nhiều sáng kiến và sự quan tâm từ các nhà đầu tư Trung Quốc.
Thay đổi đầu tư vào ASEAN
Với việc thế giới biết ông Trump nghĩ gì về Trung Quốc và thương mại, ông Greeven tin rằng nhiều công ty và nhà đầu tư Trung Quốc ít nhất nên chuẩn bị cho các chính sách sắp tới.
Trong khối ASEAN, ông Chandra nhấn mạnh đến tình trạng dễ bị tổn thương của Việt Nam trước thuế quan do mức thâm hụt thương mại với Mỹ, xếp thứ ba trên toàn cầu sau Trung Quốc và Mexico. Do đó, ông dự đoán dòng vốn FDI vào ASEAN sẽ dần thay đổi, với Malaysia, Thái Lan và Indonesia có khả năng chiếm được thị phần lớn hơn từ Việt Nam.
Trong năm tới, các ngành chính trên khắp các thị trường ASEAN-6 dự kiến sẽ thu hút sự quan tâm lớn từ các nhà đầu tư Trung Quốc, được thúc đẩy bởi thế mạnh riêng và vị thế chiến lược của mỗi quốc gia.
Tại Singapore, các ngành nghiên cứu và phát triển (R&D), thiết kế và kỹ thuật chính xác cao cấp sẽ thu hút đầu tư từ Trung Quốc. Cơ sở hạ tầng R&D mạnh mẽ, chính sách bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ mạnh mẽ và lực lượng lao động kỹ thuật lành nghề của quốc gia này khiến nơi đây trở thành điểm đến hấp dẫn cho các ngành này.
Trong khi đó, Malaysia có khả năng sẽ chứng kiến sự gia tăng đầu tư vào chất bán dẫn và thiết bị điện tử có giá trị gia tăng trung bình đến cao, những lĩnh vực phù hợp với hệ sinh thái sản xuất thiết bị điện tử đã được thiết lập sẵn của quốc gia này.
Các nhà sản xuất xe điện Trung Quốc BYD và Great Wall Motor đã có những bước tiến đáng kể vào Thái Lan, cho thấy sự quan tâm lớn đối với lĩnh vực ô tô của nước này.
Với Indonesia, năng lượng sạch, tài nguyên thiên nhiên, cơ sở hạ tầng, giao thông vận tải và sản xuất thực phẩm đóng gói dự kiến sẽ thu hút các nhà đầu tư Trung Quốc. Đặc biệt, các khoáng sản quan trọng như niken và coban, rất quan trọng đối với ngành công nghiệp xe điện, cùng với nhôm vẫn là mục tiêu chính theo Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc.
Việt Nam tiếp tục củng cố vị thế là trung tâm đầu tư công nghệ cao, với sự quan tâm của Trung Quốc sẽ đổ dồn vào các ngành điện tử, chất bán dẫn và các ngành sản xuất công nghệ cao khác. Trong khi đó, Philippines có thể chứng kiến sự gia tăng đầu tư của Trung Quốc vào các dự án năng lượng tái tạo, tận dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào và các chính sách hỗ trợ của quốc gia này.
