Kể từ khi ông Donald Trump nhậm chức Tổng thống Mỹ vào tháng 1/2025, chính quyền Trump đã nhanh chóng bắt tay vào việc loại bỏ các chính sách về khí hậu được thực hiện dưới thời chính quyền Biden, cắt giảm các cam kết tài chính về khí hậu, bãi bỏ các quy định về phát thải carbon và một lần nữa rút khỏi Thỏa thuận Paris.
Đối với Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), một khu vực cực kỳ dễ bị tổn thương trước biến đổi khí hậu và phụ thuộc vào nguồn tài chính và công nghệ bên ngoài để chuyển đổi xanh, những sự đảo ngược này đặt ra những trở ngại nghiêm trọng.
Hành động vì khí hậu là vấn đề ngày càng cấp bách đối với các quốc gia ASEAN, khi nhiệt độ không ngừng tăng và thiên tai ngày càng dữ dội và thường xuyên hơn. Tuy nhiên, chính sách và cơ sở hạ tầng về khí hậu của ASEAN cũng trở nên phức tạp hơn do sự cạnh tranh địa chiến lược và xanh ngày càng gia tăng giữa Mỹ và Trung Quốc - những quốc gia phát thải carbon lớn nhất thế giới.
Việc rút lại các chính sách và nguồn tài trợ về khí hậu, cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung đang rình rập và thuế quan đối với các tấm pin mặt trời và công nghệ năng lượng sạch dưới thời chính quyền Trump đặt ra những thách thức đáng kể đối với những tiến bộ của ASEAN trong tài chính khí hậu, việc áp dụng năng lượng sạch và vị thế ngoại giao trong quản trị khí hậu toàn cầu.
Theo bà Olivia Zeiner-Morrish, nhà nghiên cứu chính trị quốc tế, Đông Nam Á là một trong những khu vực dễ bị tổn thương nhất trước biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, nguồn tài chính khí hậu không đủ là trở ngại quan trọng đối với quá trình phi cacbon hóa và các nỗ lực xanh khác trong khu vực, vì nhiều chính phủ vẫn gặp khó khăn trong việc dành đủ ngân sách trong nước.
Cơ quan Năng lượng Quốc tế ước tính rằng đầu tư năng lượng sạch ở Đông Nam Á cần tăng gấp 4 lần lên 130 tỷ USD mỗi năm vào năm 2030, cùng với nhu cầu đầu tư đáng kể cho việc thích ứng với biến đổi khí hậu.
Mặc dù các đối tác quốc tế đã đưa ra những cam kết tài trợ lớn, nhưng những cam kết này phần lớn đã không chuyển thành hành động trên thực tế, khiến các quốc gia ASEAN thất vọng.
Biến đổi khí hậu dưới thời ông Trump sẽ làm tình hình tồi tệ hơn, bằng cách thu hẹp nguồn tài chính khí hậu vốn đã hạn chế và làm suy yếu sự hợp tác quốc tế. Bà Morrish cho biết, việc đóng cửa các chương trình viện trợ và phát triển do Hoa Kỳ tài trợ sẽ làm suy yếu quá trình chuyển đổi năng lượng và các sáng kiến liên quan đến khí hậu trên khắp Đông Nam Á.
Mỹ đã rút khỏi vai trò lãnh đạo của mình trong các sáng kiến Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) dành cho Indonesia và Việt Nam, được thiết kế để giúp các quốc gia này từ bỏ điện than và chuyển sang năng lượng sạch. Các ngân hàng lớn của Phố Wall cũng đã rút khỏi Liên minh Ngân hàng Net-Zero (NZBA). Trước đó, các ngân hàng Mỹ đã chiếm 14,9 nghìn tỷ USD, hay khoảng gần 20% tài sản của NZBA.
Đối với các nền kinh tế ở Đông Nam Á đang tìm kiếm các khoản đầu tư và khoản vay cho cơ sở hạ tầng chống chịu với khí hậu, việc Mỹ rút lui khỏi tài chính khí hậu đang làm giảm các lựa chọn vốn đã ít ỏi. Ngoài ra, còn có lo ngại rằng việc rút lui đột ngột của Tổng thống Trump có thể khuyến khích các quốc gia khác làm theo, điều này sẽ làm suy yếu nghiêm trọng sự hợp tác quốc tế vốn rất quan trọng đối với một khu vực như ASEAN..
Trong bối cảnh này, Trung Quốc đang tiếp tục mở rộng ảnh hưởng của mình tại ASEAN thông qua các khoản đầu tư vào năng lượng tái tạo và cơ sở hạ tầng. Quốc gia châu Á này hiện là nguồn tài chính quốc tế lớn nhất cho năng lượng tái tạo ở Đông Nam Á, với các dự án cơ sở hạ tầng lớn, đặc biệt là các đập thủy điện dọc theo sông Mê Kông, được xây dựng theo BRI.
Nhà nghiên cứu người Campuchia So Lyhong nhận định: "Nếu ASEAN chọn chào đón sự tham gia ngày càng tăng của Trung Quốc để có thêm nguồn tài chính hỗ trợ cho các dự án xanh trong khu vực, điều này sẽ dẫn đến sự phụ thuộc về mặt chiến lược".
Hơn nữa, bà So Lyhong cho rằng, các đóng góp về khí hậu của Trung Quốc làm dấy lên mối lo ngại về tính minh bạch và thiệt hại cho các hệ sinh thái địa phương.
Cạnh tranh xanh giữa Mỹ và Trung Quốc trước đây đã mang lại lợi ích cho ASEAN ở một số khía cạnh. Ví dụ, JETP được thiết kế phần lớn để cân bằng sự thống trị của Trung Quốc trong các khoản đầu tư vào năng lượng tái tạo ở Đông Nam Á.
Khi ông Trump cắt giảm tài chính khí hậu, cạnh tranh xanh với Trung Quốc ở khu vực này có khả năng sẽ chuyển sang hướng tiêu cực hơn, với đặc trưng là chính sách thuế quan cứng rắn của Mỹ.
Sự cạnh tranh giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng, làm tăng chi phí và tạo ra sự bất ổn cho các ngành công nghiệp trên toàn thế giới. Đối với ASEAN, cuộc chiến thương mại có thể mang lại cả thách thức và cơ hội.
Là một khu vực phụ thuộc nhiều vào thương mại và ngày càng cam kết với năng lượng tái tạo, ASEAN phải thực hiện các bước được tính toán để giảm thiểu tác động của thuế quan và các biện pháp hạn chế thương mại, đồng thời khẳng định vị thế là trung tâm dẫn đầu trong ngành công nghiệp công nghệ sạch.
Bên cạnh đó, ASEAN nên phối hợp để cân nhắc lợi ích kinh tế của việc mở rộng xuất khẩu sản xuất so với những hạn chế do chi phí nhập khẩu ngày càng tăng đối với các linh kiện quan trọng. Ví dụ, Việt Nam và Malaysia, những bên tham gia chính trong chuỗi cung ứng pin mặt trời, có thể tận dụng các cơ hội thị trường mới nhưng cũng sẽ phải đối mặt với chi phí sản xuất cao hơn.
Hơn nữa, các chuyên gia đánh giá, ASEAN nên có lập trường nhất quán trên trường quốc tế, kêu gọi các thực tiễn thương mại công bằng và giảm thuế quan đối với công nghệ sạch.
Một chiến lược thống nhất sẽ giúp ASEAN củng cố tiếng nói và ảnh hưởng trong các cuộc đàm phán thương mại toàn cầu, đồng thời giúp khu vực định vị mình như một đối tác vững mạnh đối với cả Mỹ và Trung Quốc, cũng như tìm kiếm thêm các đối tác khác.
