Theo truyền thuyết, Phú Thọ là nơi các vua Hùng chọn đất đóng đô, đặt tên là kinh đô Văn Lang - kinh đô đầu tiên của dân tộc Việt Nam. Nông Trang xưa là một làng cổ nằm trên vùng đất Kinh đô ấy, là điền trang gắn liền với nền văn minh nông nghiệp lúa nước từ thuở sơ khai. Tên gọi làng Nông Trang được bắt nguồn từ đó. Tự bao đời nay, người dân Nông Trang luôn tự hào về truyền thống của quê hương mình. Các thế hệ người dân Nông Trang đồng lòng chung sức tạo dựng, bảo tồn và phát huy những tinh hoa văn hóa cổ truyền của dân tộc.
Đình Nông Trang
Nông Trang hiện là một trong 22 xã, phường của thành phố Việt Trì. Trên địa bàn phường có đình Nông Trang, là nơi thờ vua Đinh Tiên Hoàng, một vị tướng giỏi thời nhà Đinh, có công lớn trong việc dẹp loạn 12 sứ quân, giành thắng lợi vào thế kỷ thứ X, thống nhất giang sơn và trở thành hoàng đế đầu tiên của Việt Nam sau gần nghìn năm Bắc thuộc.
Vào thế kỷ X, vùng đất Phú Thọ có vai trò và vị trí đặc biệt quan trọng. Đây chính là quê hương, là nơi đóng quân của thế lực họ Kiều với Kiều Công Tiễn là vị tiết độ sứ cuối cùng thời Bắc thuộc. Tiếp tục đến thời loạn 12 sứ quân, địa bàn Nông Trang cũng như cả Việt Trì và các huyện phía đông tỉnh Phú Thọ thuộc vùng kiểm soát của sứ quân Kiều Công Hãn, nửa phía tây thuộc lãnh địa của sứ quân Kiều Thuận. Khi Đinh Bộ Lĩnh nổi dậy dẹp loạn, người dân Phú Thọ hưởng ứng và theo về rất đông. Danh tướng Bùi Quang Dũng đã tụ tập được 600 quân binh tại Phong Châu đưa về gia nhập lực lượng Hoa Lư. Ở huyện Thanh Ba có ông Lý Mộc Trang đã dung nạp 300 người dân ở huyện Tam Nông cùng theo về tham gia đội quân Hoa Lư khởi nghĩa dẹp loạn 12 sứ quân. Theo Thần phả đình Đông Thượng ở Đông Thành, huyện Thanh Ba, họ Vi làng Đông Thành đã giúp Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân. Đền Phú Động ở Sơn Cương, Thanh Ba thờ Bạch Quốc hiệu Bạch Thạch Quốc Đô Đại Vương, tướng dưới thời Đinh Tiên Hoàng, là người làng Phú Động có công theo giúp Đinh Bộ Lĩnh đánh dẹp sứ quân Kiều Thuận. Đình Tề Lễ ở Cao Xá, Lâm Thao thờ Tề Lễ Đường Thượng Quan (tên húy Hoàng Định), người theo Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân và được phong chức quan…
Sau khi lên ngôi, vua Đinh Tiên Hoàng rất quan tâm đến vùng đất Phong Châu, cho xây dựng đền Hùng và thực hành tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Trong truyền thuyết dân gian, vua Đinh cũng là người cho mời pháp sư Văn Du Tường tiêu diệt quỷ Xương Cuồng ở Phong Châu, Bạch Hạc. Tương truyền, khu vực đình Nông Trang xưa là địa điểm tập kết lực lượng nghĩa quân của Đinh Bộ Lĩnh. Ở phường Minh Phương, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ, giáp ranh với phường Nông Trang có ngôi đình Vân Cơ cũng là nơi thờ vua Đinh Tiên Hoàng. Theo truyền thuyết và các tài liệu lịch sử, dã sử có ghi chép rằng: Vị thần thờ ở đình Vân Cơ cũng giống vị thần thờ ở đình Nông Trang, là vua Đinh Tiên Hoàng, người có công lớn trong việc dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất quốc gia, mở nền độc lập cho đất nước từ thế kỷ X. Đinh Tiên Hoàng đã khẳng định được nền độc lập, tự chủ của đất nước bằng cách xưng đế, đặt tên nước là Đại Cồ Việt, đặt niên hiệu là Thái Bình. Thắng lợi của ông đã tạo tiền đề cho cuộc kháng chiến chống Tống của Lê Hoàn thắng lợi và các triều đại Lý, Trần, Lê, Nguyễn về sau xây dựng một nhà nước phong kiến tập quyền, độc lập, tự chủ.
Để tưởng nhớ công lao của vua Đinh Tiên Hoàng, nhân dân Nông Trang đã xây dựng ngôi đình với kiến trúc cổ thời Nguyễn, theo kiểu chữ Đinh. 2 gian hậu cung, 3 gian 2 chái đại bái, mái lợp ngói mũi hài, tường xây gạch đá ong- một loại vật liệu tự nhiên đặc trưng của vùng đất trung du Phú Thọ. Đình quay hướng Nam, phía trước là một ao rộng có cây đa, cây si cổ thụ xòe tán phủ xuống ngôi đình. Theo thời gian, ngôi đình đã bị xuống cấp. Năm 1929 đình được tu bổ. Các năm sau đó đình thường xuyên được trùng tu, sửa chữa nhỏ. Đình Nông Trang được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh tại Quyết định số: 214/QĐ UB, ngày 27/1/1999 của UBND tỉnh Phú Thọ. Ngày 21/1/2016, phường Nông Trang đã tổ chức lễ khởi công, tu bổ và tôn tạo Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh đình Nông Trang. Tổng kinh phí dự toán được phê duyệt trên 5 tỷ 266 triệu đồng do UBND phường Nông Trang làm chủ đầu tư. Ngày mồng 8 tháng Giêng hàng năm, nhân dân Nông Trang làm lễ hội đình để tưởng nhớ ngày Vua Đinh Bộ Lĩnh dâng đàn tế lễ xuất quân dẹp loạn 12 sứ quân, lập nên nước Đại Cồ Việt thái bình thịnh trị.
Theo dòng thời gian, đình Nông Trang còn ghi nhiều mốc son lịch sử. Sau cách mạng tháng Tám năm 1945, đình là trụ sở của dân quân du kích, là nơi bầu Uỷ ban lâm thời, là nơi đặt hòm phiếu để nhân dân bầu cử Quốc hội khoá đầu tiên ngày 6/1/1946. Đình là địa điểm để quyên góp tiền, gạo ủng hộ cho kháng chiến kiến quốc, là nơi mở các lớp học bình dân học vụ diệt giặc dốt. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, đình Nông Trang là nơi tiễn đưa những thanh niên ưu tú của làng, của xã lên đường ra mặt trận…Trong tổng thể khu di tích đình Nông Trang còn có nhà Bia tưởng niệm được phường Nông Trang được xây dựng vào năm 2011, ghi danh 108 liệt sĩ. Tháng 3 năm 2014, công trình đã được tu bổ lại đúng dịp kỷ niệm 67 năm ngày Thương binh liệt sĩ.
Tổ chức lễ hội Đình Nông Trang
Hàng năm đình Nông Trang tổ chức các kỳ tế lễ:
- Ngày 7 và mùng 8 tháng Giêng (âm lịch) là lễ đăng quang lên làm vua của vua Đinh Tiên Hoàng.
- Ngày 5 tháng năm âm lịch là ngày sinh của vua Đinh Tiên Hoàng.
- Ngày 8 tháng mười âm lịch là ngày mất (hoá) của Đinh Tiên Hoàng.
Vào những ngày cuối tháng chạp, các gia đình đã bắt tay vào việc chuẩn bị cho ngày hội làng. Lễ vật là một con gà sống thiến khoảng 2 đến 3 cân, nửa cân gạo nếp cái hoa vàng. Các dòng họ trong làng thay phiên mỗi năm một họ sửa lễ. Lễ vật đơn giản chỉ là xôi gà và hoa quả nhưng hàm chứa sự may mắn, phúc lộc của một dòng họ gửi gắm qua đồ lễ. Từ sáng sớm ngày mồng 7, trước sân đình trống dong cờ mở, kiệu bát cống đã được lau chùi sạch sẽ bằng nước thơm, luôn trong tư thế sẵn sàng. Sau phần lễ nghi, buổi rước kiệu bắt đầu. Đi đầu đoàn rước kiệu là 2 cai cơ dẹp đường, sau là cờ thần, cờ ngũ sắc, các chấp kích mang bát bửu và đồ lễ bộ, rồi tới phường bát âm, sau là kiệu bát cống đặt đồ lễ gồm xôi gà, hoa quả. Đi sau kiệu là hai hàng quan viên, các bậc trưởng bối và dân làng. Đoàn rước đi làm hai hàng, quần áo sặc sỡ, xuất phát từ sân đình, đi qua UBND phường Nông Trang, đi vòng quanh các đường làng ngõ xóm rồi quay trở về đình với mong muốn đem may mắn, tài lộc đến mọi nhà, để có một năm mới làm ăn phát tài, nhà nhà ấm no hạnh phúc. Đoàn rước về đình, đoàn tế sửa soạn bắt đầu cho nghi lễ chính. Ban tế có 19 người, chủ tế là người cao niên, gia đình song toàn, con cái làm ăn phát đạt. Chủ tế có trách nhiệm lễ thần. Bồi tế giúp chủ tế hành lễ. Đông xướng, Tây xướng phụ trách nghi thức trong lúc tế. Đoàn tế đứng đối nhau bên cạnh hương án. Nội tán đứng bên cạnh chủ tế khi ra vào và trợ xướng. Chấp sự đứng hai bên phụ trách dâng hương, dâng rượu, dâng nước. Người trong ban tế phải là những người có đức độ, lối sống trong sạch. Lễ tế 3 tuần được lặp đi lặp lại trong tiếng chiêng, tiếng trống cùng nhịp điệu của trống đồng văn và phường bát âm hỗ trợ, tất cả hoà quyện vào nhau làm cho không khi buổi lễ trở nên linh thiêng.
Trong lễ hội đình Nông Trang còn diễn ra một số trò diễn, trò chơi giải trí, thi tài, sinh hoạt văn nghệ như: chọi gà, bịt mắt bắt dê, kéo co, bóng bàn, bóng chuyền hơi, giao lưu văn nghệ, hát xoan hát ghẹo...
Lễ hội đình Nông Trang là một lễ hội lớn và tiêu biểu của thành phố Việt Trì, của tỉnh Phú Thọ. Đình Nông Trang là nét đẹp văn hoá tâm linh, nét đẹp kiến trúc cần được bảo tồn, phát huy và lan toả.
PV Tổng hợp
