Bối cảnh ban hành Chế độ kế toán hành chính, sự nghiệp theo Thông tư số 24/2024/TT-BTC
Thông tư số 24/2024/TT-BTC được ban hành trong bối cảnh cải cách mạnh mẽ về tài chính công, với những yêu cầu ngày càng cao về minh bạch thông tin tài chính, nâng cao trách nhiệm giải trình của các đơn vị trong khu vực công, tiếp cận những thông lệ tốt của quốc tế, đảm bảo quản lý an toàn tiền, tài sản của nhà nước. Các văn bản hướng dẫn kế toán cho đơn vị hành chính, sự nghiệp trước đó tuy đã đóng vai trò quan trọng trong việc theo dõi, ghi chép và trình bày thông tin, số liệu trên báo cáo tài chính (BCTC) của các đơn vị, nhưng đến nay đã bộc lộ một số hạn chế, đòi hỏi cần có những cập nhật, điều chỉnh, bổ sung để phù hợp với quy định hiện hành của pháp luật về ngân sách nhà nước (NSNN), cơ chế tài chính công, quản lý tài sản công; phù hợp với việc tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị hành chính, sự nghiệp, đặc biệt là trong bối cảnh chủ trương tinh gọn bộ máy, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; tiếp thu, cập nhật theo các thông lệ tốt của quốc tế tại Chuẩn mực kế toán công Việt Nam...
Trên cơ sở đó, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 24/2024/TT-BTC thay thế 4 thông tư đang áp dụng hiện nay, gồm: (1) Thông tư số 107/2017/TT-BTC ngày 10/10/2017 hướng dẫn chế độ kế toán hành chính, sự nghiệp; (2) Thông tư số 108/2018/TT-BTC ngày 15/11/2018 hướng dẫn kế toán dự trữ quốc gia; (3) Thông tư số 76/2019/TT-BTC ngày 05/11/2019 hướng dẫn kế toán tài sản kết cấu hạ tầng giao thông, thủy lợi; (4) Thông tư số 79/2019/TT-BTC ngày 14/11/2019 hướng dẫn Chế độ kế toán áp dụng cho ban quản lý dự án sử dụng vốn đầu tư công. Thông tư số 24/2024/TT-BTC có hiệu lực từ 01/01/2025, với nhiều điểm cải cách mới để đáp ứng các yêu cầu nêu trên.
Điểm mới của Thông tư số 24/2024/TT-BTC
Một là, xác định rõ đối tượng áp dụng, hướng dẫn cụ thể hơn về tổ chức công tác kế toán trong đơn vị kế toán.
Thông tư số 24/2024/TT-BTC được xây dựng trên cơ sở thay thế cho 4 thông tư trước đây, mở rộng thêm các đối tượng để đáp ứng các yêu cầu quản lý hiện hành trong thực tế (như đơn vị, tổ chức được giao quản lý và ghi sổ kế toán tài sản kết cấu hạ tầng, đơn vị thực hiện cơ chế tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSNCL)).
Theo đó, Thông tư có phạm vi áp dụng rộng khắp, tác động đến hầu hết các đơn vị hành chính, sự nghiệp trong cả nước. Để đáp ứng được yêu cầu thực tế phù hợp với chủ trương tinh giản biên chế, thu gọn đầu mối liên quan đến tổ chức bộ máy kế toán hiện nay, khắc phục các vướng mắc trong tổ chức công tác kế toán và phân định rõ trách nhiệm các đơn vị, Thông tư quy định về đơn vị kế toán, đơn vị hạch toán phụ thuộc và đầu mối chi tiêu, giúp cho các đơn vị có thể áp dụng linh hoạt, phù hợp với tổ chức bộ máy kế toán hiện nay, giải quyết các tồn tại, vướng mắc trong việc tổ chức công tác kế toán tại các các đơn vị có mô hình tổ chức khác nhau. Đây là quy định mới trong chế độ kế toán, giúp Thông tư số 24/2024/TT-BTC bao quát hơn, đồng thời tạo điều kiện để các tổ chức linh hoạt trong việc áp dụng, phù hợp với yêu cầu quản lý thực tế.
Hai là, quy định linh hoạt hơn về chứng từ kế toán.
Khác với Thông tư số 107/2017/TT-BTC và các chế độ kế toán trước đây có quy định một số mẫu chứng từ kế toán, Thông tư số 24/2024/TT-BTC cho phép các đơn vị kế toán tự thiết kế mẫu chứng từ kế toán để phù hợp với thực tiễn quản lý tại đơn vị, ngoại trừ những chứng từ đã được cơ quan có thẩm quyền quy định tại các văn bản pháp luật khác. Quy định này giúp tăng tính linh hoạt trong ghi nhận nghiệp vụ kinh tế tài chính phát sinh, đáp ứng các yêu cầu quản lý tài chính theo đặc thù lĩnh vực hoạt động của từng loại hình đơn vị.
Ba là, hoàn thiện hệ thống tài khoản kế toán và nguyên tắc hạch toán.
Hệ thống tài khoản kế toán tại Thông tư số 24/2024/TT-BTC gồm 60 tài khoản trong bảng và 20 tài khoản ngoài bảng (tài khoản cấp 1), trên cơ sở kế thừa cả 4 Thông tư cũ, đã được cải tiến toàn diện so với trước đây nhằm phản ánh đầy đủ, minh bạch các nghiệp vụ kinh tế phát sinh cũng như đáp ứng nhu cầu quản lý trong bối cảnh hiện nay và phù hợp với thông lệ quốc tế. Một số nội dung nổi bật gồm:
- Hướng dẫn phản ánh nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh theo cơ chế tài chính, ví dụ như các quy định liên quan đến huy động vốn, trích lập dự phòng tại ĐVSNCL; trích lập kinh phí cải cách tiền lương, quỹ dự phòng tiền lương, theo dõi số liệu liên quan đến hoạt động cung cấp dịch vụ sự nghiệp công tại ĐVSNCL…
- Bổ sung các tài khoản, nguyên tắc hạch toán để theo dõi đầy đủ thông tin, số liệu về tài sản tại đơn vị; đảm bảo mọi tài sản có mặt tại đơn vị đều được theo dõi trên sổ kế toán, phù hợp với Luật Quản lý, sử dụng tài sản công và các văn bản hướng dẫn có liên quan. Bao gồm các quy định cụ thể về ghi nhận tài sản cố định của đơn vị, tài sản kết cấu hạ tầng đơn vị được giao quản lý, tài sản đi thuê, mượn, tài sản nhận giữ hộ, tài sản cố định đặc thù…
- Hướng dẫn phân loại doanh thu từ giao dịch trao đổi và không trao đổi, bổ sung hướng dẫn rõ ràng về nguyên tắc và thời điểm ghi nhận doanh thu trên cơ sở quy định tại Chuẩn mực kế toán công Việt Nam về doanh thu (VPSAS 09, 11, 23)…
- Chuẩn hóa việc hạch toán các khoản kinh phí từ NSNN, nhà tài trợ, cấp trên (bỏ các tài khoản 337 “Tạm thu” và 366 “Các khoản nhận trước chưa ghi thu”; bổ sung tài khoản 135 “Phải thu kinh phí được cấp”); bổ sung hướng dẫn hạch toán các khoản kinh phí điều hòa tập trung, trang cấp nguyên vật liệu, công cụ dụng cụ tại các đơn vị tổ chức theo ngành dọc…
- Chuẩn hóa việc ghi chép các tài khoản ngoài bảng, đảm bảo việc theo dõi đầy đủ số liệu cho lập báo cáo quyết toán theo quy định.
- Khắc phục một số vướng mắc, bất cập hiện nay khi triển khai theo các văn bản trước kia, ví dụ như bổ sung theo dõi giá trị công trình đầu tư xây dựng hoàn thành bàn giao nhưng chưa được phê duyệt quyết toán, hướng dẫn theo dõi thống nhất nguồn hình thành tài sản, hướng dẫn về áp dụng tỷ giá hối đoái…
- Một số thay đổi khác như sắp xếp, đánh số lại một số tài khoản kế toán, phân loại lại một số tài khoản phản ánh nợ phải trả và tài sản thuần theo đúng bản chất khoản mục và thông lệ quốc tế...
Bốn là, bổ sung các nguyên tắc, kỹ thuật về điều chỉnh sửa chữa thông tin, số liệu kế toán.
Thông tư số 24/2024/TT-BTC đã quy định chi tiết về sửa chữa thông tin, số liệu trên sổ kế toán, trong đó tiếp thu rất nhiều các nội dung của VPSAS 14 “Các sự kiện phát sinh sau ngày kết thúc kỳ kế toán năm” và VPSAS 03 “Các chính sách kế toán, thay đổi ước tính kế toán và các sai sót”. Cụ thể, Thông tư chia theo các giai đoạn “Sửa chữa thông tin, số liệu trong năm” và “Sửa chữa thông tin, số liệu sau ngày khóa sổ kế toán”. Trong đó, giai đoạn sau ngày khóa sổ kế toán được chia thành 2 trường hợp theo mốc thời gian BCTC được ký duyệt phát hành để nộp cho cơ quan có thẩm quyền hoặc công khai theo quy định để hướng dẫn phù hợp theo VPSAS 14 và VPSAS 03. Thông tư hướng dẫn kỹ thuật điều chỉnh số liệu kế toán trong các tình huống cụ thể, các trường hợp được áp dụng hồi tố, điều chỉnh hồi tố liên quan đến thông tin số liệu BCTC năm trước...
Năm là, sửa đổi, bổ sung một số chỉ tiêu trên báo cáo quyết toán kinh phí hoạt động.
Thông tư số 24/2024/TT-BTC đã bổ sung và điều chỉnh một số chỉ tiêu trong báo cáo quyết toán kinh phí hoạt động nhằm đáp ứng yêu cầu cung cấp thông tin từ các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền. Những thay đổi này giúp đảm bảo thông tin trên báo cáo được đầy đủ và chính xác hơn, phù hợp với thực tế. Thông tư cũng bổ sung hướng dẫn cụ thể về lập báo cáo quyết toán trong một số trường hợp đặc biệt, như khi đơn vị thuộc ngân sách cấp trên nhận hỗ trợ từ ngân sách cấp dưới hoặc khi đơn vị cấp dưới sử dụng kinh phí ủy quyền từ ngân sách cấp trên; cũng như nguyên tắc xác định thời điểm chốt số liệu báo cáo. Điều này giúp tổng hợp số liệu quyết toán một cách đầy đủ, đúng quy định.
Sáu là, sửa đổi, chuẩn hóa các mẫu biểu báo cáo tài chính.
Mẫu biểu BCTC được xây dựng dựa trên Chuẩn mực kế toán công Việt Nam, nhằm khắc phục các hạn chế trong cách trình bày BCTC trước đây; bao gồm: Báo cáo tình hình tài chính, báo cáo kết quả hoạt động, báo cáo lưu chuyển tiền tệ và các mẫu biểu thuyết minh chi tiết. Trong đó báo cáo kết quả hoạt động có sự thay đổi lớn về kết cấu đảm bảo cung cấp thông tin phù hợp với cơ chế tài chính cũng như thực tế hoạt động của đơn vị. Báo cáo lưu chuyển tiền tệ được yêu cầu lập theo phương pháp trực tiếp, áp dụng thống nhất cho tất cả các đơn vị và thuận tiện cho việc hợp nhất số liệu. Thông tư cũng hướng dẫn rõ ràng về việc thuyết minh đầy đủ các thông tin trong năm tài chính để tăng cường tính minh bạch. Đặc biệt, thông tin về tài sản kết cấu hạ tầng (TSKCHT) do đơn vị được giao quản lý sẽ được trình bày đầy đủ trên BCTC. Trong đó, Thông tư bổ sung thêm biểu thuyết minh riêng (Mẫu B04a/BCTC) đối với các tài sản kết cấu hạ tầng đơn vị được giao quản lý nhưng không trực tiếp khai thác, sử dụng.
Bảy là, bổ sung quy định về in, sắp xếp, đóng để lưu trữ tài liệu kế toán.
Hồ sơ, tài liệu kế toán đóng vai trò quan trọng, cần được bảo quản lâu dài theo quy định của pháp luật kế toán để phục vụ cho việc tra cứu, kiểm tra khi cần thiết. Tuy nhiên, thực tế cho thấy công tác lưu trữ tài liệu kế toán tại nhiều đơn vị hành chính, sự nghiệp chưa được thực hiện một cách khoa học, gây khó khăn trong việc tra cứu, tiếp cận thông tin, tài liệu. Để khắc phục tình trạng này, Thông tư đã bổ sung các hướng dẫn chi tiết về quy trình in, sắp xếp, đóng tài liệu kế toán nhằm phục vụ công tác lưu trữ theo quy định của pháp luật kế toán.
Những hướng dẫn này giúp xác định rõ trách nhiệm của thủ trưởng đơn vị, kế toán trưởng/phụ trách kế toán, cũng như cá nhân được giao nhiệm vụ bảo quản tài liệu kế toán. Quy định thống nhất về kỹ thuật lưu trữ sẽ đảm bảo hồ sơ kế toán được bảo quản đầy đủ, chặt chẽ, đúng quy trình và thuận tiện cho việc tra cứu khi cần thiết, đồng thời tuân thủ đúng pháp luật kế toán hiện hành.
Tám là, quy định rõ về yêu cầu, trách nhiệm của đơn vị khi sử dụng phần mềm kế toán.
Nhằm đảm bảo chất lượng công tác kế toán và tính chính xác của các BCTC khi áp dụng phần mềm kế toán, Thông tư quy định rõ các yêu cầu về nghiệp vụ đối với các đơn vị hành chính, sự nghiệp khi lựa chọn và sử dụng phần mềm kế toán. Điều này đảm bảo rằng các đơn vị tuân thủ đầy đủ quy trình và quy định của chế độ kế toán hiện hành. Để tránh tình trạng thụ động hoặc sai lệch trong quá trình sử dụng phần mềm, Thông tư cũng nhấn mạnh trách nhiệm của thủ trưởng đơn vị, kế toán trưởng/phụ trách kế toán và những người có liên quan, bao gồm trách nhiệm về tính chính xác và trung thực của thông tin, số liệu kế toán được ghi nhận trong sổ kế toán và BCTC kết xuất từ phần mềm. Điều này góp phần nâng cao tính minh bạch, độ tin cậy của thông tin tài chính trong các đơn vị hành chính, sự nghiệp.
Phù hợp với Chuẩn mực kế toán công Việt Nam
Thông tư số 24/2024/TT-BTC không chỉ đáp ứng yêu cầu thực tiễn quản lý tài chính công trong giai đoạn mới, mà còn đảm bảo sự phù hợp với Chuẩn mực kế toán công Việt Nam. Đây là bước tiến quan trọng trong việc nâng cao chất lượng công tác kế toán hành chính, sự nghiệp, góp phần xây dựng nền tài chính công minh bạch, hiệu quả và hiện đại. Cụ thể:
Thứ nhất, đáp ứng thực tiễn công tác kế toán trong khu vực công.
Từ các phân tích ở trên, Thông tư số 24/2024/TT-BTC ra đời đã giải quyết những vướng mắc trong thực tiễn tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị hành chính, sự nghiệp. Các văn bản hướng dẫn kế toán trước đây, mặc dù đã có những đóng góp quan trọng, nhưng qua thời gian đã bộc lộ hạn chế trong việc đáp ứng nhu cầu quản lý ngày càng phức tạp và nhiều thay đổi.
Thông tư số 24/2024/TT-BTC đã kịp thời điều chỉnh, bổ sung các quy định liên quan đến tổ chức công tác kế toán, các quy định mở về chứng từ, các hướng dẫn hạch toán cụ thể bám sát thực tế hoạt động, các yêu cầu thông tin báo cáo chi tiết minh bạch đáp ứng yêu cầu quản lý, giúp các đơn vị có thể áp dụng phù hợp với đặc thù hoạt động. Bên cạnh đó, việc cùng lúc thay thế 4 thông tư hướng dẫn kế toán tạo sự thống nhất trong toàn bộ hệ thống kế toán công, giúp công tác quản lý, báo cáo trở nên thuận tiện và minh bạch hơn.
Thứ hai, phù hợp với cơ chế tài chính hiện hành, pháp luật ngân sách, pháp luật về tài sản công và quy định có liên quan.
Thông tư được ban hành trên cơ sở cập nhật theo các quy định hiện hành của pháp luật NSNN, pháp luật về tài sản công, pháp luật về đầu tư công, cơ chế tài chính của đơn vị sự nghiẹp công lập. Việc khắc phục vướng mắc, hướng dẫn rõ hơn liên quan đến hạch toán tài sản, các nguồn kinh phí từ NSNN, đảm bảo mọi tài sản, nguồn vốn đều được theo dõi đầy đủ, minh bạch trên sổ sách kế toán, giúp nâng cao hiệu quả, quản lý chặt chẽ, an toàn tiền, tài sản của nhà nước.
Thứ ba, tiếp cận thông lệ quốc tế và nâng cao chất lượng thông tin kế toán.
Thông tư số 24/2024/TT-BTC được xây dựng trên cơ sở tiếp thu các Chuẩn mực kế toán công Việt Nam (VPSAS), là các thông lệ tốt được xây dựng dựa trên Chuẩn mực kế toán công quốc tế (IPSAS). Điều này giúp nâng cao chất lượng thông tin kế toán, đảm bảo tính minh bạch, trung thực và khả năng so sánh với các hệ thống kế toán công quốc tế. Các quy định mới về nguyên tắc hạch toán, trình bày BCTC, phân loại doanh thu, xử lý các sai sót… đều được thiết kế theo hướng phù hợp với chuẩn mực quốc tế.
Điểm nổi bật của Thông tư số 24/2024/TT-BTC là việc chuẩn hóa hệ thống BCTC, trên cơ sở Chuẩn mực kế toán công Việt Nam, giúp khắc phục những hạn chế về cách trình bày thông tin tài chính trước đây. Thông tư số 24/2024/TT-BTC bổ sung các hướng dẫn chi tiết về việc sửa chữa sai sót kế toán, phù hợp với VPSAS 03 và VPSAS 14. Điều này giúp các đơn vị xử lý sai sót một cách có hệ thống, tránh tình trạng tự ý điều chỉnh thông tin trên BCTC đã nộp. Việc này không chỉ nâng cao tính trung thực của thông tin tài chính mà còn tạo sự đồng nhất trong toàn hệ thống kế toán công.
Một số khuyến nghị để thực hiện tốt chế độ kế toán hành chính, sự nghiệp theo quy định mới
- Hoàn thiện quy trình lưu trữ và bảo quản tài liệu kế toán: Các đơn vị cần rà soát việc tuân thủ chặt chẽ các quy định về lưu trữ tài liệu kế toán theo hướng dẫn của Thông tư số 24/2024/TT-BTC, trong đó các hướng dẫn tại Thông tư thực tế có thể áp dụng ngay tại đơn vị cho các hồ sơ, tài liệu kế toán từ năm 2024 trở về trước. Việc này không chỉ giúp bảo quản tài liệu an toàn, phục vụ công tác tra cứu, kiểm tra mà còn đảm bảo tính minh bạch trong quản lý tài chính.
- Phát triển và nâng cấp hệ thống phần mềm kế toán: Các đơn vị hành chính, sự nghiệp cần rà soát, đầu tư, nâng cấp phần mềm kế toán để đáp ứng yêu cầu mới của Thông tư số 24/2024/TT-BTC. Phần mềm cần đảm bảo khả năng cập nhật các quy định mới, đồng thời hỗ trợ việc lập BCTC theo các mẫu biểu mới. Ngoài ra, các đơn vị cần phối hợp chặt chẽ với các nhà cung cấp phần mềm để giải quyết kịp thời các vướng mắc trong quá trình triển khai.
- Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát: Các bộ, ngành, địa phương cần có phương án kiểm tra, giám sát việc thực hiện công tác kế toán tại các đơn vị hành chính, sự nghiệp trong phạm vi quản lý. Hoạt động này giúp đánh giá tính tuân thủ và phát hiện kịp thời các sai sót, từ đó có biện pháp chấn chỉnh phù hợp. Đồng thời, có thể kết hợp với các hoạt động kiểm tra nội bộ để nâng cao hiệu quả công tác kế toán.
- Tăng cường công tác đào tạo và tập huấn: Thông tư số 24/2024/TT-BTC là văn bản chuyên sâu về kế toán, đặc biệt có nhiều nội dung mới, đòi hỏi người thực hiện cần cập nhật, trang bị đầy đủ cả kiến thức và kỹ năng. Theo đó các bộ, ngành, địa phương cần tổ chức đào tạo, tập huấn chuyên sâu cho đội ngũ kế toán tại các đơn vị, tập trung vào những điểm mới của Thông tư, đặc biệt là các quy định về hệ thống tài khoản và quy trình lập BCTC phù hợp với Chuẩn mực kế toán công Việt Nam. Điều này giúp đội ngũ kế toán nắm vững nguyên tắc kế toán và áp dụng đúng các quy định, góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính công, hướng đến sự minh bạch và phù hợp với thông lệ quốc tế.
Tài liệu tham khảo:
- Bộ Tài chính (2024), Thông tư số 24/2024/TT-BTC ngày 17/4/2024 về hướng dẫn chế độ kế toán hành chính sự nghiệp;
- Bộ Tài chính (2021), Quyết định số 1676/QĐ-BTC ngày 01/9/2021 công bố 5 chuẩn mực kế toán công Việt Nam đợt 1;
- Bộ Tài chính (2022), Quyết định số 1366/QĐ-BTC ngày 06/7/2022 công bố 6 chuẩn mực kế toán công Việt Nam đợt 2;
- Bộ Tài chính (2024), Quyết định số 1351/QĐ-BTC ngày 14/6/2024 công bố 5 chuẩn mực kế toán công Việt Nam đợt 3.
